De gemeente Den Helder werkt op vele fronten samen. Binnen dit scala aan samenwerkingsvormen zijn verbonden partijen de (zelfstandige) organisaties waaraan de gemeente zich bestuurlijk én financieel verbonden heeft. Een verbonden partij komt tot stand wanneer een publiek belang aan de orde is bij de uitvoering van een taak, die de gemeente niet per se zelf hoeft uit te voeren en andere instrumenten (zoals inkoop of subsidie) niet toereikend zijn. Het heeft in dat geval een meerwaarde om een zelfstandige organisatievorm te kiezen die het beste past bij de publieke taak. En deze taak bepaalt dan of een publiekrechtelijke of een privaatrechtelijke organisatie passend is.
De definitie van een verbonden partij, zoals opgenomen in het BBV luidt als volgt: ‘een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie, waarin de provincie of de gemeente een bestuurlijk én een financieel belang heeft’.
Publiekrechtelijke organisaties zijn de gemeenschappelijke regelingen die op grond van de Wet Gemeenschappelijke regelingen (Wgr) in het leven zijn geroepen. Daarvan zijn lichtere en zwaardere vormen te onderscheiden. Privaatrechtelijke organisaties zijn, onder andere, stichtingen, vennootschappen en verenigingen en vinden hun wettelijke bepalingen in het Burgerlijk Wetboek.
Een gemeente heeft een bestuurlijk belang als zij zeggenschap heeft, dit kan door:
- het hebben van een zetel in het bestuur door een vertegenwoordiger van de gemeente, of
- het hebben van stemrecht.
Een gemeente heeft een financieel belang als zij middelen ter beschikking heeft gesteld die:
- ze kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij (leningen/aandelenkapitaal) en/of:
- ze aansprakelijk gesteld kan worden (borgstellingen/garanties).
Gemeenschappelijke regelingen voeren gemeentelijk beleid en/of beheer uit op verschillende terreinen. Soms is het verplicht dat een gemeenschappelijke regeling dat doet, in casus bij de Veiligheidsregio, de GGD en de Omgevingsdienst. In andere gevallen is sprake van beleid dat een gemeente niet alleen dan wel niet doeltreffend kan uitvoeren. De deelname in het aandeelkapitaal van een aantal vennootschappen vloeit in hoofdzaak voort uit de maatschappelijke belangen die door deze vennootschappen worden (werden) nagestreefd.
In de paragraaf Verbonden partijen wordt conform artikel 15 van het BBV inzicht verschaft in en informatie verwerkt over alle partijen waar de gemeente bestuurlijke en financiële banden mee onderhoudt en de ontwikkelingen die gaande zijn. Daarbij past het voorbehoud dat de financiële gegevens van private partijen veelal na de totstandkoming van de gemeentelijke jaarrekening voorhanden zijn. In dat geval zijn die gegevens niet ingevuld. Bij de komende programmabegroting zullen deze ontbrekende gegevens wél worden verwerkt.
Visie op verbonden partijen
De gemeenteraad heeft in het beleidskader Verbonden partijen (vastgesteld, juni 2018) de uitgangspunten bepaald bij het toetreden tot de verbonden partij.
Samenwerken, door het op afstand zetten van één of meerdere taken van de gemeente betekent ook dat zeggenschap wordt opgegeven. De veel gehoorde roep om ‘grip’ te verkrijgen is dan een logisch uitvloeisel van het feit dat de verantwoordelijkheid voor (de uitvoering van) die taak wél bij de gemeente blijft liggen.
Ontwikkelingen (boven)regionaal
Door de gemeenteraad is op 22 januari 2018 de notitie ‘Informatievoorziening door gemeenschappelijke regelingen vastgesteld. Dit besluit is toentertijd door alle gemeenteraden van Noord-Holland Noord gelijkluidend genomen.
Deze besluitvorming heeft geleid tot de oprichting van de Regietafel NHN. In deze regietafel wordt aandacht besteed aan de goede samenwerking tussen gemeenschappelijke regelingen en gemeenten, de uitvoering van de raadsbesluiten voorbereid en er wordt aandacht geschonken aan de financiële uitgangspunten ten aanzien van de gemeenschappelijke regelingen.
Wijziging Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr)
In het regeerakkoord van Rutte III is afgesproken dat de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) zou worden aangepast om de politieke controle over gemeentelijke samenwerking te verbeteren. Vier jaar later is het zo ver: de Eerste Kamer heeft op 14 december 2021 het wetsvoorstel ‘Versterken van de democratische legitimatie van gemeenschappelijke regelingen’ aangenomen om de Wgr op dit punt te wijzigen.
Wat behelzen in hoofdlijnen de wijzigingen?
- Meer inspraak lokale politiek
Het wetsvoorstel wil dit realiseren door gemeenteraden meer inspraak te geven bij zowel het treffen van gemeenschappelijke regelingen als over de besluiten van de besturen van die samenwerkingsverbanden.
- Burgerparticipatie
De wijziging van de Wgr voorziet in de introductie van de verplichting dat in de gemeenschappelijke regeling bepalingen zijn opgenomen over de wijze waarop ingezetenen van de deelnemende gemeenten en belanghebbenden bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid op grond van de regeling betrokken worden. De Wgr laat overigens de vrijheid om te regelen dat een dergelijke inspraakmogelijkheid niet geboden wordt.